ELO (veya Elo reyting sistemi), satranç ve diğer iki oyunculu oyunlarda oyuncuların yetenek seviyelerini belirlemek için kullanılan bir derecelendirme sistemidir. Adını, sistemi geliştiren ABD’li fizikçi ve satranç ustası Arpad Elo’dan alır. ELO sistemi, oyuncuların oyun sonuçlarına dayalı olarak yetenek seviyelerini ölçer ve her oyuncuya bir ELO puanı verir.
ELO Sisteminin Çalışma Prensibi
ELO sistemi, iki oyuncunun maç öncesindeki puanlarına ve maç sonucuna göre her iki oyuncunun ELO puanını günceller. Temel mantığı, yüksek puanlı bir oyuncunun düşük puanlı bir oyuncuya karşı galip gelmesi durumunda az puan kazanması, ancak düşük puanlı bir oyuncunun yüksek puanlı bir oyuncuya karşı galip gelmesi durumunda daha fazla puan kazanması üzerine kuruludur.
- ELO Puanı Hesaplama: Maç sonucuna göre bir oyuncunun kazanması beklenen sonuç ile gerçek sonuç arasındaki fark hesaplanır ve bu fark, oyuncunun mevcut ELO puanını güncellemek için kullanılır. Güncelleme miktarı, maçta iki oyuncunun başlangıçtaki ELO puanları arasındaki farka ve kullanılan katsayıya bağlıdır.
- ELO Katsayısı (K-Faktörü): ELO güncellemesinin ne kadar hassas olacağını belirleyen bir katsayıdır. Genellikle yeni oyuncuların ELO puanları daha hızlı güncellenirken (yüksek K-faktörü), tecrübeli oyuncuların puan güncellemeleri daha yavaş olur (düşük K-faktörü).
ELO Puanları ve Kategorileri
ELO puanı, oyuncunun yetenek seviyesine dair bir fikir verir. Genellikle şu şekilde kategorize edilir:
- Başlangıç Seviyesi: 1000-1400 ELO
- Orta Seviye: 1400-1800 ELO
- İleri Seviye: 1800-2000 ELO
- Uzman: 2000-2200 ELO
- Usta: 2200-2400 ELO
- Büyük Usta: 2400+ ELO
ELO Sisteminin Avantajları ve Eleştiriler
ELO sistemi, oyuncuların yeteneklerini karşılaştırmak için adil ve nesnel bir yöntem sağlar. Ancak sistemin bazı eleştirileri de vardır:
- Oyun Sayısına Bağlılık: Çok sayıda oyun oynamayan oyuncuların ELO puanları, gerçek yetenek seviyelerini tam olarak yansıtmayabilir.
- Sistemsel Sabitlik: Puanlar, oynanan oyunların niteliğinden ziyade sayısına bağlı olarak değişebilir.
- Statik Puanlama: Bir oyuncunun oyun dışı öğrenme ve gelişimini ya da ani form düşüklüğünü dikkate almaması nedeniyle dinamik bir değişim sunmaz.
ELO sistemi, günümüzde yalnızca satrançta değil, tavla, go ve hatta bazı çevrim içi oyunlarda oyuncu sıralamalarını belirlemek için de kullanılmaktadır.
ELO Puanı Hesaplama Yöntemi
ELO sistemi, satrançta (ve diğer bazı oyunlarda) oyuncuların yeteneklerini değerlendirmek için kullanılır. Bir oyuncunun ELO puanı, o oyuncunun diğer oyunculara karşı oynadığı maçlardaki performansına göre belirlenir ve değişir.
ELO Nasıl Çalışır?
- Başlangıç Durumu:
- Her oyuncunun bir ELO puanı vardır. Yeni başlayanlar genellikle ortalama bir puanla başlar (örneğin 1000 veya 1200). Ustalar ve büyük ustalar çok daha yüksek puanlara sahiptir.
- Beklenen Sonuç:
- İki oyuncu bir maça başlamadan önce, sistem her oyuncunun mevcut puanlarına dayanarak maçın sonucunu tahmin eder. Örneğin, daha yüksek ELO puanına sahip bir oyuncunun kazanma ihtimali daha yüksek kabul edilir. Beklenen sonuçlar, iki oyuncunun arasındaki ELO farkına bağlıdır.
- Maç Sonucu:
- Bir oyuncu kazandığında tam puan (1), kaybettiğinde sıfır puan (0) alır. Berabere kalırlarsa her iki oyuncuya da yarım puan (0.5) verilir.
- Puanların Güncellenmesi:
- Maç bittiğinde, beklenen sonuç ile gerçek sonuç karşılaştırılır.
- Eğer daha yüksek puana sahip oyuncu kazanırsa, zaten beklenen bir sonuç olduğu için çok az puan kazanır.
- Eğer daha düşük puana sahip oyuncu kazanırsa, bu beklenmeyen bir sonuçtur, dolayısıyla daha fazla puan kazanır.
- Beraberlik durumunda, daha düşük puanlı oyuncu genellikle biraz puan kazanırken, daha yüksek puanlı oyuncu puan kaybeder.
- Maç bittiğinde, beklenen sonuç ile gerçek sonuç karşılaştırılır.
- K-Faktörü:
- ELO puanının ne kadar değişeceği, kullanılan katsayıya (K-faktörü) bağlıdır. Yeni başlayan oyuncuların puanları daha hızlı değişir, bu yüzden onların K-faktörü daha yüksektir. Deneyimli oyuncuların ise K-faktörü daha düşük olur ve puanları daha yavaş değişir.
Örnekle Açıklama:
- A oyuncusu 1600 ELO puanına sahip, B oyuncusu ise 1400 puanında olsun. A oyuncusunun kazanma ihtimali daha yüksektir.
- Eğer A oyuncusu kazanırsa, küçük bir artış (örneğin 4 puan) kazanır, çünkü bu zaten beklenen bir sonuçtur.
- Ancak, B oyuncusu kazanırsa, beklenmedik bir galibiyet olduğu için büyük bir artış (örneğin 20 puan) elde eder.
- Eğer maç berabere biterse, A oyuncusu biraz puan kaybederken B oyuncusu biraz puan kazanır, çünkü berabere bile B oyuncusu için başarılı bir sonuç olarak kabul edilir.
Bu şekilde, ELO sistemi, bir oyuncunun performansını sürekli olarak güncelleyerek yetenek seviyesini daha doğru bir şekilde yansıtır. Bu sistem, güçlü oyunculara karşı kazandığınızda daha fazla puan kazanmanızı sağlar, ama daha zayıf oyunculara kaybettiğinizde ciddi puan kayıpları yaşarsınız.
Bu şekilde ELO puanı, oyuncunun performansına göre dinamik olarak güncellenir ve zamanla oyuncunun gerçek yetenek seviyesini yansıtan bir gösterge haline gelir.
Ekim 2024 itibarıyla dünya sıralamasındaki en yüksek ELO puanına sahip ilk 10 satranç oyuncusu ve milliyetleri aşağıdaki gibidir:
- Magnus Carlsen (Norveç) – 2831 ELO
- Hikaru Nakamura (Amerika Birleşik Devletleri) – 2802 ELO
- Fabiano Caruana (Amerika Birleşik Devletleri) – 2782 ELO
- Liren Ding (Çin) – 2779 ELO
- Alireza Firouzja (Fransa) – 2772 ELO
- Gukesh D (Hindistan) – 2794 ELO
- Anish Giri (Hollanda) – 2728 ELO
- Ian Nepomniachtchi (Rusya) – 2755 ELO
- Wesley So (Amerika Birleşik Devletleri) – 2751 ELO
- Viswanathan Anand (Hindistan) – 2751 ELO
Ekim 2024 itibarıyla FIDE’nin açıkladığı dünya sıralamasındaki ilk 100 satranç oyuncusunun milliyet dağılımı aşağıdaki gibidir:
- Amerika Birleşik Devletleri: 14 oyuncu
- Rusya: 10 oyuncu
- Hindistan: 8 oyuncu
- Çin: 5 oyuncu
- İspanya: 4 oyuncu
- Fransa: 4 oyuncu
- Polonya: 3 oyuncu
- Almanya: 3 oyuncu
- Azerbaycan: 3 oyuncu
- Hollanda: 3 oyuncu
- İran: 3 oyuncu
- Çek Cumhuriyeti: 3 oyuncu
- İngiltere: 3 oyuncu
- Ermenistan: 2 oyuncu
- Sırbistan: 2 oyuncu
- Ukrayna: 3 oyuncu
- Diğer ülkeler (örneğin İsrail, Vietnam, Norveç, İsveç, Macaristan, Hırvatistan, Avustralya, Danimarka, Özbekistan vb.): Geri kalan oyuncuların her birinde 1-2 oyuncu yer almaktadır.