Türkiye’de yıllardır ifade ve basın özgürlüğünü kısıtlamak için kullanılan 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi, yarın itibarıyla resmen yürürlükten kalkıyor. Anayasa Mahkemesi’nin 11 Ekim 2023’te iptal ettiği bu madde, uzun yıllar boyunca kamusal tartışmaları bastırmak ve eleştirel içeriklere erişimi engellemek amacıyla sıkça kullanılmıştı. İptal kararı, 10 Ocak 2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmış, ancak uygulamanın kaldırılması ancak 10 Ekim 2024 günü hayata geçecek.
Kişilik Hakları Kılıfı Altında Sansür Mekanizması
5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi, kişilik haklarının ihlal edilmesi gerekçesiyle sulh ceza hakimlikleri tarafından binlerce habere ve sosyal medya içeriğine erişim engeli getirmek amacıyla kullanıldı. 2014’te yapılan değişikliklerden bu yana, EngelliWeb projesi verilerine göre 35.023 haber erişime engellendi ve 29.253 içerik yayından kaldırıldı veya silindi.
Özellikle hükümete yakın kamu görevlileri, iş insanları ve kuruluşlar, bu maddeyi sıklıkla kullandı. Anayasa Mahkemesi kararlarının dahi göz ardı edilerek kişilik hakları gerekçesiyle içeriklerin engellenmesi veya yayından çıkartılması sıklıkla uygulandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, oğlu Bilal Erdoğan, damadı Berat Albayrak ve Ulaştırma Bakanı Adil Karaismailoğlu bu maddenin en çok başvuranları arasında yer aldı.
İfade Özgürlüğü Derneği ve Yargı Mücadelesi
İfade Özgürlüğü Derneği (İFÖD), 2008’den bu yana EngelliWeb projesi kapsamında Türkiye’deki internet sansürünü belgeleyerek kamuoyuna duyurdu. Bu süreçte derneğin kendisi de birçok erişim engelleme ve içerik çıkarma kararının hedefi oldu. İFÖD’ün yaptığı başvurular ve stratejik davalar, Anayasa Mahkemesi’nin 9. maddeyle ilgili iptal kararı vermesini sağladı.
Anayasa Mahkemesi’nin verdiği pilot kararla, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesinin yapısal sorunlar içerdiği kabul edildi ve TBMM’ye yasanın değiştirilmesi önerildi. Ancak bu öneri dikkate alınmadı ve yasa hükmü olduğu gibi uygulanmaya devam etti. 9. maddenin iptali kararı, Türkiye’de ifade ve basın özgürlüğü mücadelesinde önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.
Sansür Dönemi Sona Eriyor mu?
5651 sayılı Kanun’un 9. maddesinin yürürlükten kalkması, Türkiye’de internet sansürlerinin tamamen sona ereceği anlamına gelmiyor. Yasanın 8 ve 8/A maddeleri, “katalog suçlar” ve milli güvenlik gerekçeleriyle erişim engellemelerine yasal zemin sağlamaya devam ediyor. Ayrıca, BTK ve çeşitli devlet kurumlarına geniş erişim engelleme yetkileri tanınmış durumda. 2024’ün ilk yarısında, 1.115.913 web sitesi ve alan adına erişim engeli getirildi.
İfade Özgürlüğü Derneği, sansürle mücadeleye devam edeceklerini belirterek, Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararının tam olarak uygulanması için hukuki süreçleri takip edeceklerini ifade etti. Dernek, Türkiye’deki ifade özgürlüğü mücadelesinde önemli bir dönüm noktası olarak görülen bu gelişmenin, uzun bir mücadelenin sadece başlangıcı olduğunun altını çizdi.